Ρωμανός Δ΄ Διογένης - ο άδολος πατριώτης

Oι στρατιωτικές προετοιμασίες του Ρωμανού καί η φήμη γιά τήν ανδρεία του, έπεισαν τόν Αλπ Αρσλάν ότι δέν θά ήταν συνετό νά αναμετρηθεί μέ τόν αυτοκρατορικό στρατό σέ μάχη εκ παρατάξεως, γι' αυτό οπισθοχώρησε πρός τό εσωτερικό της Ιβηρίας. Έδωσε όμως εντολή σέ δύο μοίρες ιππικού νά εφορμούν σέ κατάλληλες περιστάσεις πρός τό εσωτερικό της μικρασιατικής ενδοχώρας καί σέ συνδυασμό μέ τούς Σαρακηνούς, νά προκαλούν σύγχυση στόν αργοκίνητο Ελληνικό στρατό. Βλέποντας ο Βασιλέας τήν απροθυμία του σουλτάνου γιά μάχη, κατευθύνθηκε πρός τήν ορεινή περιοχή του θέματος του Λυκανδού της Καππαδοκίας, ώστε νά αναπαύσει τό στράτευμα κατά τούς θερινούς μήνες καί νά εκστρατεύσει από εκεί κατά των Σελτζούκων της περιοχής του Χαλεπίου πού ερήμωναν τήν Κιλικία καί τήν Βόρεια Συρία. 

Τόν Σεπτέμβιο του έτους 1068 ομάδα Τούρκων επιδρομέων εισέβαλε καί κατέστρεψε εντελώς αιφνιδιαστικά τή Νεοκαισάρεια του Πόντου. Ο Μιχαήλ Ατταλειάτης στό παρακάτω απόσπασμα μας περιγράφει αναλυτικά τό περιστατικό.



Σύμφωνα λοιπόν μέ αυτή τήν περιγραφή του Ατταλειάτη πού συνόδευε τόν Αυτοκράτορα, οι Τούρκοι αποσύρονταν μέσα από τά εδάφη της Αυτοκρατορίας μέ αργό ρυθμό καί έφεραν μαζί τους πλούσια λεία σέ λάφυρα καί αιχμαλώτους. Ο Ρωμανός μόλις τό πληροφορήθηκε πήρε μαζί του ελαφρύ ιππικό καί κάνοντας μία ξέφρενη πορεία μέσα από ορεινά μονοπάτια, έφτασε ύστερα από οκτώ ημέρες τούς επιδρομείς καί κατέπεσε πάνω τους. Οι εχθροί αιφνιδιάστηκαν καί κατεσφάγησαν ενώ οι αιχμάλωτοι ελευθερώθηκαν καί ο γενναίος αυτοκράτορας επανέκαμψε στήνΣεβάστεια τήν πρώτη Οκτωβρίου 1068.

Τό Νοέμβριο τό στράτευμα των Βυζαντινών προσέγγισε τήνΙεράπολη, σημαντική εμπορική πόλη στό δρόμο πού συνέδεε τήν Αντιόχεια καί τήν Έδεσσα (Ούρφα) μέ τό Χαλέπιον. Η φρουρά καί οι κάτοικοι της πόλης τήν εγκατέλειψαν έντρομοι, παρέμεινε όμως υπό τόν έλεγχο των Σαρακηνών η Ακροπόλη η οποία περιστειχίζοταν από πελώρια τείχη. Ο Ρωμανός δέν επιθυμούσε τήν παράταση της πολιορκίας καί ύστερα από διαπραγματεύσεις μέ τούς πολιορκημένους, τίς οποίες εκ μέρους των Βυζαντινών τίς διεξήγαγε ο Σύρος χριστιανός Πέτρος Λιβέλλιος, αποφασίστηκε οι Σαρακηνοί νά αποχωρήσουν μέ τίς οικογένειές τους καί τά υπάρχοντά τους. Στό μεταξύ, στά περίχωρα της Ιεραπόλεως βρίσκονταν στρατοπεδευμένα δύο τάγματα του Βυζαντινού στρατού, γιά νά επιτηρούν τήν περιοχή. Εναντίον τους επιτέθηκαν οι Σαρακηνοί του εμίρη Μαχμούτ του Χαλεπίου καί οι Σελτζούκοι του Αμέρ Ταχάς. Οι Ρωμηοί στρατιώτες συνετρίβησαν καί κατεσφάγησαν χωρίς νά σημειώσουν αξιόλογη αντίσταση, κατί πού επιβεβαιώνει ότι ο βυζαντινός στρατός δέν είχε προλάβει νά γίνει αξιόλογη δύναμη ενώ του έλλειπε τό ηθικό καί η ψυχολογία εν τη απουσία του ίδιου του αυτοκράτορα.

Ο Ρωμανός, λυπημένος αλλά καί εξοργισμένος από τήν συντριβή των δύο ταγμάτων, επανήλθε στό, εκτός των τειχών της Ιεραπόλεως, στρατόπεδο. Τό κλίμα ηττοπάθειας είχε κλονίσει τό βυζαντινό στράτευμα καί μόνο τό τάγμα των Καππαδοκών, των καλύτερων μαχητών της αυτοκρατορίας, καί τό πιό πιστό στόν Καππαδόκη ηγέτη τους, ήταν ετοιμοπόλεμο καί μέ υψηλό ηθικό. Οι ώρες ήταν κρίσιμες διότι Άραβες καί Τούρκοι είχαν περικυκλώσει τό Ελληνικό στρατόπεδο καί κάλπαζαν δαιμονισμένα γύρω από αυτό, επιδεικνύοντας τά κομμένα κεφάλια των στρατιωτών πού είχαν σκοτωθεί στήν τελευταία μάχη. Ο ατρόμητος αυτοκράτορας δέν τά έχασε ούτε στιγμή, καί αμέσως άρχισε νά καταστρώνει τό σχέδιο επίθεσης. Γνώριζε πού καλά ότι ο αιφνιδιασμός ήταν η μόνη διέξοδος καί όταν οι άνδρες του είχαν τόν ίδιο επικεφαλής, νά μάχεται σάν απλός στρατιώτης, αγωνίζονταν μέ ορμή καί αποφασιστικότητα. Όταν λοιπόν τελείωσαν οι προετοιμασίες, χωρίς βούκινα καί σάλπιγγες, άνοιξαν οι πύλες του στρατοπέδου καί εξήλθε πρώτο τό ιππικό, σχηματίζοντας μέ τούς κατάφρακτους ιππείς τρείς φάλαγγες. Επικεφαλής της μεσαίας, ήταν όπως πάντα ο ίδιος ο Αυτοκράτορας. Αμέσως μετά ακολουθούσε τό πεζικό. Ηταν 20 Νοεμβρίου του σωτήριου έτους 1068. Σύσσωμο τό στράτευμα κινήθηκε πρός τά εμπρός. Άστραψαν κάτω από τόν εκτυφλωτικό ήλιο οι αλυσιδωτοί θώρακες, οι περικεφαλαίες καί οι αιχμές των δοράτων. Η κατάφρακτη μάζα των Βυζαντινών ιπποτών σάν έμβολο εισχώρησε βαθιά στήν παράταξη των Αράβων καί των Τούρκων. Τά σώματα των εχθρών έπεφταν σάν τά στάχυα καί η σφαδάζουσα μάζα τους τράπηκε σέ άτακτη φυγή. Επακολούθησε μανιώδης καταδίωξη καί χιλιάδες νεκροί σωριάζονταν στό έδαφος. Ξαφνικά ο Ρωμανός διέταξε τήν διακοπή της καταδίωξης καί τήν επιστροφή στό στρατόπεδο, φοβούμενος αιφνιδιαστική αντεπίθεση. Μέ δεδομένη τήν αμφιλεγόμενη μαχητική αξία των στρατιωτών του ίσως νά είχε δίκηο γι'αυτή του τήν απόφαση, αλλά δέχτηκε έντονες επικρίσεις από εχθρούς καί φίλους, καί δυστυχώς είχε πολλούς εχθρούς καί μέσα στό στράτευμα καί στήν Βασιλεύουσα. Ενας από αυτούς ήταν ο Ανδρόνικος Δούκας, γιός του Ιωάννη Δούκα ο οποίος ήταν ένας από τούς στρατηγούς πού είχε μαζί του ο Ρωμανός καί ο οποίος δούλευε γιά τον Ψελλό καί υπέσκαπτε αθόρυβα τό έδαφος κάτω από τά πόδια του Αυτοκράτορα.

Στήν συνέχεια ο Διογένης εγκατέστησε ισχυρή φρουρά στήν Ιεράπολη, ενώ προέβη στόν εποικισμό της μέ Αρμένιους καί Έλληνες. Ο στόχος του ήταν νά δημιουργήσει μία ζώνη ασφαλείας στή βυζαντινοσυριακή μεθόριο, ώστε νά παρεμποδίζει διειδύσεις εχθρικών στρατευμάτων πρός τό εσωτερικό της Αυτοκρατορίας. Δέν τά κατάφερε διότι οι παρενοχλήσεις από τό ευέλικτο καί ταχύ αραβικό ιππικό ήσαν συνεχείς. Έτσι αφού κατέλαβε τό ισχυρό οχυρό Αρτάχ κατευθύνθηκε βορειοδυτικά πρός τήν Αλεξανδρέττα (Ισκεντερούμ), περνώντας μέσα από τό δύσβατο ορεινό πέρασμα του Αμανού όρους πού διαχωρίζει τήν Συρία καί τήν Κιλικία. Από τήν Αλεξανδρέττα κινήθηκε βόρεια καί διήλθε από τό μοναδικό πέρασμα της οροσειράς του Ταύρου της Κιλικίας, γνωστό ωςΚιλίκιαι Πύλαι μέ προορισμό τήν Καππαδοκία. Από τήν πορεία αυτή πού έγινε τό μήνα Δεκέμβριο του 1068, εξαιτίας του ψύχους καί των γκρεμών χάθηκαν αρκετοί στρατιώτες καί κινδύνεψε νά σκοτωθεί καί ο ίδιος ο ιστορικός Ατταλειάτης.